روشنا گاه

سه وجه را برای هویت یک فرد ایرانی امروز در نظر می گیریم:

ایرانیت: ایران یک تمدن بزرگ چند هزارساله دارد. ایران باستان فرمانروایی های عظیم و قدرتمند با قلمرو گسترده و مدیریت مناسب مانند هخامنشیان و ساسانیان و صفویان به خود دیده است. ایران دارای فرهنگ عالی بوده، دانشمندانی چون فارابی، ابن سینا و بیرونی و شاعرانی چون فردوسی، سعدی و حافظ و سیاستمدارانی مانند کورش، بزرگمهر و امیرکبیر در آن درخشیده اند. سازه های باشکوهی از جمله تخت جمشید بنا کرده و تاریخ پرفراز و نشیب با اندوخته تجارب بالا و ترکیبی از نژادها و قومیت های مختلف داشته که به هم پیوسته اند. ایران می تواند از این پتانسیل برای به اوج رساندن فرهنگ و تمدن خود استفاده کند. باید ایرانی دوباره به خود افتخار کند.

اسلامیت: اسلام یک دین حقیقی با پشتوانه عقلانی است. این آیین می تواند معنویت و اخلاق را در فرد ایرانی زنده نگه دارد و ارتباط او را با عالم دیگر و خدای بزرگ به نحو مطلوب برقرار کند. برای مدیریت زندگی فردی، از جهت مادی و روحی و نیز سازماندهی جامعه می توان از رهنمودهای آن استفاده کرد. بشر نیازمند عرفان، معنا بخشیدن به زندگی و انگیزه های فرامادی است که اسلام در این باره بسیار غنی است. تمدن و فرهنگ ایرانی، بعد از اسلام بود که به اوج شکوفایی رسید و دانشمندان، ادیبان و هنرمندان بسیاری به خود دید. به علاوه ملت مسلمان با جمعیت بالای خود در صورت اتحاد قادر است سهم بزرگتری در اداره جهان امروز ایفا کند. دنیا را با آخرت بخواهیم و ماده را با معنا.

تجدد: دنیای امروز دنیای علم و تکنولوژی پیشرفته است؛ علم و تکنولوژی ابزاری برای توسعه و پیشرفت است که شایسته است از آن به خوبی استفاده شود. همین طور سیاست و اجتماع باید رنگ مدرن به خود بگیرد و از تنگناهای سنتی بیرون بیاید. دنیای غرب پیشتاز این عرصه است. برای آزادی، رفاه و مدارا می توانیم از اندیشه نوین جهان بهره بگیریم و از قافله بشری عقب نمانیم. دموکراسی، حقوق بشر، دانشگاه های به روز و آزمایشگاه های پیشرفته، اقتصاد نوین، صنایع مدرن، پزشکی جدید و فناوری های اطلاعات و ارتباطات همه و همه رهاوردهای این عرصه اند.

به نظر می رسد هر کس که به صورت افراطی به یکی از این وجوه توجه کند و غیر آن را کوچک یا مضر بشمارد، به نحوی دارد پاره ای از هویت ایرانی را از او جدا می کند؛ و این اقدامی نابهنجار و موجب تفرقه و تضاد است و آینده ایران را به خطر می اندازد. خواه ناخواه، جامعه امروزین ایران هر سه تفکر را دارا است. هم کسانی که به ایرانی بودن خود افتخار کنند زیاد اند، هم مسلمانان در اکثریت اند وهم بسیاری افراد دنیای جدید را به دنیای قدیم و سنن کهن ترجیح می دهند.

البته هر یک از این بخش های هویتی عوارض خاص خود را دارد. گروهی ادعا می کنند که نمی توان این آلودگی ها را از اصل مطلوب جدا کرد؛ مثلاً اگر تجدد را بخواهیم، مضراتش را نیز باید تحمل کنیم و این ها هر کدام مجموعه ای نسبتاً تجزیه ناپذیر اند. اما گروهی دیگر که نویسنده حقیر نیز از آنها است اعتقاد دارند که می توان هر یک را پالایش کرد، خوبی ها را گرفت و بدی ها را پس زد. منتها فکر باز و پذیرا می خواهد و اندکی  کاستن از خودخواهی و از مطلق اندیشی!

این بحثی گسترده است و اگر فرصتی باشد ادامه دارد. سه وجه نام برده برگرفته از مقاله ای از دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن است اما شرح و بسط و نظرات مرقوم نویسنده است.