روشنا گاه

نام کتاب: دنیای سوفی

نویسنده: یوستاین گاردر

مترجم: مهدی سمسار

نخستین سال انتشار: 1991

کتابی خواندنی برای عزیزانی که به تفکر و فلسفه علاقه دارند، البته از نوع ساده شده اش.

گاردر استاد فلسفه و تاریخ عقائد در دانشگاه های نروژ بوده و نویسنده چند رمان است. اما این اثر او بسیار محبوب شده و در سراسر دنیا به ترجمه و انتشار بسیار رسیده است.

سوفی دختر محوری این رمان است که همراه مادرش زندگی می کند و پدر خانواده از آنها دور است. یک روز، نامه عجیبی از ناشناسی به او می رسد که در آن فقط نوشته «تو که هستی؟»؛ یعنی یک سوال فلسفی را از سوفی می پرسد. بعد آن، اتفاقات جالبی رقم می خورد.

لا به لای این داستان، درباره افکار و عقائد متفکران و فلاسفه بزرگ تاریخ غرب، از دوران یونان تا معاصر می خوانیم. هم با محیط و اجتماعی که در آن زندگی می کرده اند آشنا می شویم، هم با نظرات و نوآوری های شخص آنها. گاهی نویسنده ما را به فضای ذهن آن متفکران می برد و سعی می کند که از چشم آنها به دنیا و انسان نگاه کنیم. سپس ما را به ذهن ساده تر و جوان تر سوفی منتقل می کند و افکاری که او درمورد خود و زندگی اش دارد (و هر کسی ممکن است در خلوت به آن ها بیندیشد) را مطرح می کند.

پرسش های دختر و پاسخ های عالمانه ای که دریافت می کند، سبکی شیرین و آگاهی بخش به رمان می بخشد. سراسر کتاب ما را به اندیشه عمیق تر وا می دارد. و همین طور ما را تشویق می کند که نگاه دیگری به اطراف و به وجود خودمان داشته باشیم؛ ببینیم چه نکاتی را قبلا توجه نکرده ایم و چه عجایبی در وجود ما و هستی وجود دارد.

خود داستان هم حس کنجکاوی دائمی در خواننده برمی انگیزد. چون تا انتها مشخص نمی شود که قضیه دقیقاً از چه قرار است. گاهی چیزی در صفحات بعد اتفاق می افتد که قبل از آن قابل پیشبینی نبوده است. نویسنده سعی کرده ارتباط روند داستان و توضیحاتش درباره حکما را خوب حفظ کند و به نظر موفقیت آمیز می رسد.

نمی شود گفت که این کتاب برای همه به راحتی قابل فهم است. حکمت و فلسفه را زیاد هم نمی شود ساده کرد؛ چون مفاهیم ظریفی دارند که ممکن است از دست برود. اما برای نوجوانان و جوانان که ذهن باز و پذیرایی دارند، مفید است؛ سنی که سوالات اساسی پرسیده می شود و باید پاسخ قانع کننده ای برای شان یافت. پس گاردر سعی کرده یک رمان خودآموز فلسفه غرب برای جوانان تهیه کند.

کتاب برای آشنایی با جهان غرب نیز مناسب است. چون این تمدن و قدرت علمی و صنعتی که می بینیم قسمتی ریشه در همین اندیشه ها و نظریه ها دارد و از آنجاست که به اینجا رسیده اند.

برای ما که شرقی و ایرانی هستیم، کتاب یک نقص بزرگ دارد و آن کمبود افکار و آثار حکمای بزرگ منطقه ماست که در سیر اندیشه و پیشرفت جهان خیلی موثر بوده اند.

در این کتاب از اسطوره ها، افلاطون و ارسطو، قرون وسطی و رنسانس، عصر روشنگری، دکارت، لاک، هیوم، کانت، هگل، داروین، فروید و حتی سده اخیر مانند بیگ بنگ می خوانیم و می آموزیم و لذت می بریم.

اگر این کتاب را نخوانده اید، پیشنهاد می کنم آن را از دست ندهید. به خصوص برای اواخر سنین نوجوانی و اوایل جوانی خیلی خوب است.

نام کتاب: نگاهی به تاریخ جهان

نویسنده: جواهر لعل نهرو

ترجمه: محمود تفضلی

نشر: امیرکبیر

سال نخست انتشار: 1934

نهرو از رهبران بزرگ استقلال هند و از طرفداران اصیل گاندی بود. مدت های زیادی به دلیل فعالیت های استقلال طلبانه اش، او را زندانی کردند. در زندان با منابع محدود و شرایط نا مساعدی که داشته است، نامه هایی برای دختر نوجوانش مینویسد و از سرگذشت تمدن ها و ملت ها و افراد برجسته تاریخ برایش میگوید.

چون نامه ها برای یک نوجوان، آن هم دختر خودش بوده، لحن صمیمی و بیان ساده ای دارد. تاریخی که در این مجموعه نامه ها پرداخته شده از اولین تمدن های بزرگ بشر تا سال 1933 (سال نگارش آنها) را در بر میگیرد. البته هر چه جلوتر می آید، با جزئیات و توضیحات بیشتری بیان میشود.

دلایل صعود و افول تمدن ها و حکومت ها، چرایی و چگونگی فرایندهای تاریخی، داستان های خواندنی از انسان های بزرگ، نقش اقتصاد، طبقات و اقشار مختلف مردم، مذهب، سیاستمداران و فرماندهان مشهور همه در این کتاب موجود است.

نهرو از ویژگی های حیرت انگیز برخی ملت ها و گروه ها و اشخاص برای مخاطب مینویسد، کشورها و مردمان را با هم مقایسه میکند، شرح میدهد که چطور ملت ها در هم می آمیختند، چطور حاکمانی بر همسایگان خود می تاختند و چطور سرکشانی بر همان حاکمان می شوریدند، چه افراد جوانمرد یا عدالتخواه، و چه افراد بی رحم یا متعصبی در روزگاران گذشته زیسته اند، چه شد که پایین ترین افراد و اقوام به مقام های بالا رسیدند و چه شد که بعضی ها از اوج سقوط کردند.

او درباره میهن خود، هند، گرم تر و روشنگرانه تر میگوید. هرچه باشد او وطن دوست است و در زمانی این نامه ها را مینوشته که وطنش و همفکرانش در راه استقلال رنج های زیادی متحمل می شدند. روایت او از سرکوب اقتصادی هندوستان به دست استعمار بریتانیا و نقشی که خود مردم ناآگاه و متفرق هند در این انحطاط داشتند کم نظیر است.

به نظر من، او نگاه متعصبانه به هند ندارد و سعی دارد قضاوت های منطقی و بی طرفانه صورت دهد. او این را به مخاطب هم القا میکند که مراقب باشد به دام احساسات نیفتد و با موضوعات عاقلانه برخورد کند و به باطن امور توجه کند.

او نقاط قوت و ضعف هر چیز را رصد می کند و این طور نیست که مثلاً فقط از پلیدی و خونریزی شخصی بگوید اما محاسنش را سرپوش بگذارد.

بعضی تحلیل های اجتماعی-سیاسی او فوق العاده است و خواننده از خواندن آن لذت و از دانستن آن فایده بسیار میبرد. دقیقاً همانچه از یک رهبر مردمی و آگاه انتظارمیرود!

نهرو لا به لای این صفحات، برای عزیزانی که دلیلی برای خواندن تاریخ نمی بینند، و نیز آنهایی که مطالعه را به تاریخ کشور خود محدود می کنند، و هم چنین دوستانی که به علت شکم گرسنه و ساعات طولانی کار و زحمت، رمقی برای مطالعه و تفکر ندارند، حرف دارد!

من به همه «کتاب دوستان» پیشنهاد میدهم که اگر دسترسی و توان دارند، این کتاب سه جلدی را مطالعه کنند؛ به خصوص علاقه مندان به تاریخ، و در درجه بعد سیاست، جامعه شناسی و مذهب شناسی.