روشنا گاه

نام کتاب: نگاهی به تاریخ جهان

نویسنده: جواهر لعل نهرو

ترجمه: محمود تفضلی

نشر: امیرکبیر

سال نخست انتشار: 1934

نهرو از رهبران بزرگ استقلال هند و از طرفداران اصیل گاندی بود. مدت های زیادی به دلیل فعالیت های استقلال طلبانه اش، او را زندانی کردند. در زندان با منابع محدود و شرایط نا مساعدی که داشته است، نامه هایی برای دختر نوجوانش مینویسد و از سرگذشت تمدن ها و ملت ها و افراد برجسته تاریخ برایش میگوید.

چون نامه ها برای یک نوجوان، آن هم دختر خودش بوده، لحن صمیمی و بیان ساده ای دارد. تاریخی که در این مجموعه نامه ها پرداخته شده از اولین تمدن های بزرگ بشر تا سال 1933 (سال نگارش آنها) را در بر میگیرد. البته هر چه جلوتر می آید، با جزئیات و توضیحات بیشتری بیان میشود.

دلایل صعود و افول تمدن ها و حکومت ها، چرایی و چگونگی فرایندهای تاریخی، داستان های خواندنی از انسان های بزرگ، نقش اقتصاد، طبقات و اقشار مختلف مردم، مذهب، سیاستمداران و فرماندهان مشهور همه در این کتاب موجود است.

نهرو از ویژگی های حیرت انگیز برخی ملت ها و گروه ها و اشخاص برای مخاطب مینویسد، کشورها و مردمان را با هم مقایسه میکند، شرح میدهد که چطور ملت ها در هم می آمیختند، چطور حاکمانی بر همسایگان خود می تاختند و چطور سرکشانی بر همان حاکمان می شوریدند، چه افراد جوانمرد یا عدالتخواه، و چه افراد بی رحم یا متعصبی در روزگاران گذشته زیسته اند، چه شد که پایین ترین افراد و اقوام به مقام های بالا رسیدند و چه شد که بعضی ها از اوج سقوط کردند.

او درباره میهن خود، هند، گرم تر و روشنگرانه تر میگوید. هرچه باشد او وطن دوست است و در زمانی این نامه ها را مینوشته که وطنش و همفکرانش در راه استقلال رنج های زیادی متحمل می شدند. روایت او از سرکوب اقتصادی هندوستان به دست استعمار بریتانیا و نقشی که خود مردم ناآگاه و متفرق هند در این انحطاط داشتند کم نظیر است.

به نظر من، او نگاه متعصبانه به هند ندارد و سعی دارد قضاوت های منطقی و بی طرفانه صورت دهد. او این را به مخاطب هم القا میکند که مراقب باشد به دام احساسات نیفتد و با موضوعات عاقلانه برخورد کند و به باطن امور توجه کند.

او نقاط قوت و ضعف هر چیز را رصد می کند و این طور نیست که مثلاً فقط از پلیدی و خونریزی شخصی بگوید اما محاسنش را سرپوش بگذارد.

بعضی تحلیل های اجتماعی-سیاسی او فوق العاده است و خواننده از خواندن آن لذت و از دانستن آن فایده بسیار میبرد. دقیقاً همانچه از یک رهبر مردمی و آگاه انتظارمیرود!

نهرو لا به لای این صفحات، برای عزیزانی که دلیلی برای خواندن تاریخ نمی بینند، و نیز آنهایی که مطالعه را به تاریخ کشور خود محدود می کنند، و هم چنین دوستانی که به علت شکم گرسنه و ساعات طولانی کار و زحمت، رمقی برای مطالعه و تفکر ندارند، حرف دارد!

من به همه «کتاب دوستان» پیشنهاد میدهم که اگر دسترسی و توان دارند، این کتاب سه جلدی را مطالعه کنند؛ به خصوص علاقه مندان به تاریخ، و در درجه بعد سیاست، جامعه شناسی و مذهب شناسی.

اگر کسی از ما بپرسد «کتاب چه بخوانم؟»، چه باید جواب داد و چطور؟

شاید افرادی بدون تأمل، کتابی معرفی کنند که در ذهن دارند و برای خودشان خیلی خوب بوده، یا به تازگی خوانده اند و به اصطلاح سر زبانشان است، یا کتابی که دست همه دوستان است و محبوبیت زیاد یافته. اما بهتر است برای معرفی کتاب بیشتر دقت کنیم!

کتاب ها انواعی دارند و کتابی که برای من عالی بوده برای دیگری ممکن است خسته کننده، سنگین یا حتی «سم» باشد. پس توجه به نکاتی هنگام معرفی کتاب شایسته است.

پیشنهاد من این است که ابتدا فهرستی از کتاب هایی که خوانده ایم و در درجه بعد کتاب هایی که آشنایی داریم در ذهن بیاوریم. بعد سن، سطح تحصیلات و رشته تحصیلی، اعتقادات، رفتار و گفتار طرف مقابل را در نظر می گیریم، تا جایی که برایمان امکان دارد؛ این گونه گزینه ها را محدود تر می کنیم. در گام بعد از خود او می پرسیم دنبال چه می گردد و هدفش چیست، کتاب با چه موضوعی می خواهد و در مدت اخیر چه خوانده است.

سپس یک یا چند کتاب که مناسب او و سطح و خواسته اش به نظر می رسد معرفی می کنیم؛ یعنی نام، موضوع، نویسنده، خلاصه یا عناوینی از مطالب و نیز خصوصیات آن را برای او بیان می کنیم، خصوصیاتی که در محتوا یا بیان یا نگارش دارد و گاه متمایزش میکند. او نهایتاً خود دست به انتخاب می زند. اگر دسترسی داشتیم خود می توانیم کتاب را به او هدیه یا قرض دهیم یا شیوه تهیه آن را مطرح کنیم.

خوب است مدتی بعد، از تهیه یا خوانده شدن کتاب مورد نظر و اثراتی که داشته مطلع شویم. بپرسیم آیا کتاب را به راحتی تهیه کرد، در چه مدت خواند، آیا لذت برده است و برایش جاذبه داشته یا خیر، و مهم تر چه از کتاب یاد گرفته است یا چه نقدی بر آن دارد.

اگر گزینش کتاب مطلوب او واقع نشده بود، توضیح میدهیم که آن پیشنهاد را «با فکر» داده بودیم، فکری که ظاهراً درست از آب در نیامده، ولی حال که خوشش نیامده می توانیم موارد بهتری بیابیم. این بار دقیق تر می خواهیم بدانیم چه مطالبی، با چه سبک یا لحنی و از چه قشر نویسندگانی دوست دارد، چقدر برای مطالعه وقت می گذارد، و چه دسته کتاب هایی مطالعه می کند.

اما اگر کتاب محبوب او شده بود، گفت و گو درباره آن کتاب بسیار خوب است. چه بسا آنچه ما درنیافته ایم، او به ما منتقل کند، تحلیل بهتری از کتاب داشته باشیم و شاید برای هر دوی ما تحولی مثبت در اندیشه یا عمل حاصل کند و در زندگی به کمک مان آید. نیز این گونه یک دوست برای کتاب خوانی مان پیدا می کنیم. یاری مهربان برای یار مهربان!