روشنا گاه

امروزه در دنیایی زندگی می کنیم که اختراعات و اکتشافات روز به روز و با سرعت زیاد در حال افزایش است و به خصوص فضای مجازی گسترش می یابد و حجم اطلاعاتی که به ما می رسد بسیار است. سبک زندگی نیز در حال تغییر است: شیوه غذا خوردن، شکل لباس پوشیدن، نحوه رفت و آمد، راه برقراری ارتباط و حتی روش تفکر.

در قرن جدید تحولاتی سریع در دانش و فناوری رخ میدهد و معلوم نیست چند دهه دیگر چه اطلاعات و مهارت هایی برای یک زندگی خوب نیاز باشد. مثلا چقدر از کارها را ربات ها و دستگاه های هوشمند برعهده می گیرند، چقدر از اطلاعات را به سادگی می شود در ذهن یا به هر صورت همیشه در دسترس ذخیره کرد و ... .

سوالی که پیش می آید این است که با توجه به عدم قابلیت پیشبینی آینده، چه مهارت هایی را یاد بگیریم و در مدارس و آموزشگاه ها به کودکان مان آموزش و در وجود آنها پرورش دهیم که به احتمال زیاد در آینده به کارشان بیاید و بتوانند از آن در متن زندگی خود استفاده کنند.

ضمن این که دلیل دیگر من برای معرفی این ها احساس کمبودی بود که خودم طی دوران مدرسه و دانشگاه از این بابت داشتم و فکر می کنم تقویت این مهارت ها برای زندگی بهتر و موفق تر مفید است.

چهار مهارت مفید برای این عصر عبارتند از:

تفکر انتقادی

خلاقیت

کار گروهی

ارتباط موثر

این قضیه در بحث تعلیم و تربیت جایگاه مهمی دارد؛ یعنی هم پرورش فرزند در خانه، هم در آموزش و پرورش و حتی در آموزش عالی و ... . و من بر این نظرم که با این که مهارت های لازم منحصر به همین چند تا نیست، اما این چهار تا بسیار اهمیت دارند.

تفکر انتقادی:

Critical thinking

تفکر انتقادی یعنی سعی کنیم با استفاده از قوه عقل خود، حرف درست و حسابی را از حرف بیهوده و تبلیغ صرف و شایعه تشخیص بدهیم یا حداقل مشکوک باشیم و تحقیق کنیم. مثلا برای اخبار و ادعاهایی که در فضای مجازی منتشر می شود، چطور ما متوجه بشویم اطلاعاتی که به دست ما می رسد درست است؟ راست است؟ چه انگیزه هایی، چه تبلیغاتی، چه جناح هایی، چه سودجویانی ممکن است پشت یک نمایش عجیب و جذاب باشند؟ و اگر این ادعا درست است، آیا کل واقعیت است یا فقط تکه ای از آن؟ بقیه ماجرا چیست؟ مثل آن سخنرانی هایی که تقطیع میکنند و فقط یک قسمت را پخش می کنند.

شخصی که دارای تفکر انتقادی است دنبال این می رود که بداند اخبار یا گزاره هایی که به او رسیده منبعش کجاست، چه شواهد و مدارکی دارد، و چه استدلالی پشت آن است. هر شایعه و هر ادعایی را نمی پذیرد؛ در زمینه های مختلف مثل سلامت، دین، سیاست، سبک زندگی و ... و به ویژه در مسائل حیاتی زندگی خود که می داند خیلی مهم اند. چنین فردی ابتدا مطلبی که به او رسیده را بررسی می کند و وقتی تأیید شد در زندگی از آن استفاده می کند یا به دیگران منتقل می کند.

البته تفکر انتقادی به مزاق همه خوش نمی آید؛ به خصوص افراد متعصب و سودجو یا جاهل که عقاید و سخنان بی پایه دارند و نمی توانند به صورت منطقی از آن دفاع کنند یا دلیل خوبی برایش ارائه دهند. مثلا اگر آداب و عادات و مذاهبی باشند که منطق کافی پشت آنها نباشد و پشتوانه عقلی نداشته باشند، فرد دارای تفکر انتقادی از آنها پیروی نمی کند و این به ضرر بعضی ها می شود.

خلاقیت:

Creativity

معنای خلاقیت را کم و بیش همه ما می دانیم. خلاقیت یعنی من در عرصه اندیشه یا عمل فراتر از حدود طبیعی و همیشگی کار کنم. نکاتی به ذهنم برسد یا دست به کارهایی بزنم و چیزهایی بیافرینم که قبلاً نبوده یا به آن دقت نشده بوده است. ایده هایی که به کار ما تنوع می دهند و قدرت جذب دیگران و نیز جذب سرمایه را دارند از جمله خلاقیت ها هستند.

راه هایی برای پرورش خلاقیت در کودکان وجود دارد؛ مثل بعضی بازی ها، مسابقه ها و حل مسئله ها. این که فرد در محیطی قرار بگیرد که مجبور شود بهتر و فراتر از حالت عادی فکر کند و تصمیم بگیرد مهم است. به نظر من خود کتاب خواندن و استفاده از فضای مجازی هم میتواند به خلاق شدن کمک کند. همین طور حضور دوستانی خلاق میتواند جرقه خلاقیت را در ذهن ما هم بزند. بسیاری از استارت آپ ها و شرکت های دانش بنیان و فناورانه، نیز صفحات مجازی و وبسایت های اینترنتی موفق، یکی از عوامل پیروزی و پیشرفت شان خلاقیت است.

کار گروهی:

Collaboration

وقتی کار گروهی می کنیم می توانیم نقاط ضعف و کمبودهای هم را پوشش دهیم و جبران کنیم، یاری فکری و عملی به هم دهیم و بنابراین بازده نهایی بیشتر از وقتی است که جداجدا و فردی کار می کنیم. البته به شرطی که گروه، گروه خوبی باشد.

متأسفانه در مدارس ما به آن سطحی که باید کار گروهی کنیم نرسیده ایم و به دانش آموزان این را یاد نداده ایم که می توانند با هم بسازند و کنار هم تلاش کنند. به جایش رقابت های ناسالم فراوانی ایجاد می کنیم و زمینه حسادت و کارشکنی را فراهم می کنیم.

می توان در بازی ها و حل مسئله ها کار گروهی را به کودکان یاد داد. می توان آنها را به چند دسته تقسیم کرد و سوالی از آنان پرسید یا درخواستی از آنها کرد تا پاسخ را بیابند و مشکل را حل کنند. همین طور می توان تقسیم وظایف را به آنها آموزش داد. و در این میان، تشویق شان کرد که با هم صحبت کنند و کارها را با هم انجام دهند.

ارتباط موثر:

Communication

ارتباط موثر یعنی من بتوانم آنچه در فکر دارم یا احساس می کنم و ایده هایم را به خوبی به دیگران منتقل کنم. انتقال پیام باید طوری باشد که مخاطبان پیام مرا متوجه بشوند و «درست» متوجه بشوند، نه اشتباه و نه یه چیز دیگر. این ارتباط میتواند در قالب سخن، پیامک و چت، حالات چهره و زبان بدن و ... باشد. طبیعی است که افراد جامعه در این زمینه تفاوت های زیادی با هم دارند؛ برخی سخنران خوبی اند، بعضی معلم و مشاور خوبی اند، برخی زبان بدن عالی دارند، برخی خیلی خوب دیگران را درک می کنند.

البته بعضی هم در این مهارت ضعیف اند. اما می شود فرزندان را مهارت آموزی کرد که ارتباط بهتری با دیگران برقرار کنند. می توان کج فهمی را کاهش داد، قضاوت نادرست را کاهش داد، و بهتر همدیگر را درک کرد. با ارتباط موثر می توان به موفقیت نزدیک تر شد، چون دوستان و همکاران بهتری می توان یافت و از آنها کمک گرفت. همچنین درگیری ها و رنجش ها در خانواده و جامعه کم می شود، چون افراد به خوبی منظور هم را می رسانند و یکدیگر را می فهمند.