روشنا گاه

امروزه در دنیایی زندگی می کنیم که اختراعات و اکتشافات روز به روز و با سرعت زیاد در حال افزایش است و به خصوص فضای مجازی گسترش می یابد و حجم اطلاعاتی که به ما می رسد بسیار است. سبک زندگی نیز در حال تغییر است: شیوه غذا خوردن، شکل لباس پوشیدن، نحوه رفت و آمد، راه برقراری ارتباط و حتی روش تفکر.

در قرن جدید تحولاتی سریع در دانش و فناوری رخ میدهد و معلوم نیست چند دهه دیگر چه اطلاعات و مهارت هایی برای یک زندگی خوب نیاز باشد. مثلا چقدر از کارها را ربات ها و دستگاه های هوشمند برعهده می گیرند، چقدر از اطلاعات را به سادگی می شود در ذهن یا به هر صورت همیشه در دسترس ذخیره کرد و ... .

سوالی که پیش می آید این است که با توجه به عدم قابلیت پیشبینی آینده، چه مهارت هایی را یاد بگیریم و در مدارس و آموزشگاه ها به کودکان مان آموزش و در وجود آنها پرورش دهیم که به احتمال زیاد در آینده به کارشان بیاید و بتوانند از آن در متن زندگی خود استفاده کنند.

ضمن این که دلیل دیگر من برای معرفی این ها احساس کمبودی بود که خودم طی دوران مدرسه و دانشگاه از این بابت داشتم و فکر می کنم تقویت این مهارت ها برای زندگی بهتر و موفق تر مفید است.

چهار مهارت مفید برای این عصر عبارتند از:

تفکر انتقادی

خلاقیت

کار گروهی

ارتباط موثر

این قضیه در بحث تعلیم و تربیت جایگاه مهمی دارد؛ یعنی هم پرورش فرزند در خانه، هم در آموزش و پرورش و حتی در آموزش عالی و ... . و من بر این نظرم که با این که مهارت های لازم منحصر به همین چند تا نیست، اما این چهار تا بسیار اهمیت دارند.

تفکر انتقادی:

Critical thinking

تفکر انتقادی یعنی سعی کنیم با استفاده از قوه عقل خود، حرف درست و حسابی را از حرف بیهوده و تبلیغ صرف و شایعه تشخیص بدهیم یا حداقل مشکوک باشیم و تحقیق کنیم. مثلا برای اخبار و ادعاهایی که در فضای مجازی منتشر می شود، چطور ما متوجه بشویم اطلاعاتی که به دست ما می رسد درست است؟ راست است؟ چه انگیزه هایی، چه تبلیغاتی، چه جناح هایی، چه سودجویانی ممکن است پشت یک نمایش عجیب و جذاب باشند؟ و اگر این ادعا درست است، آیا کل واقعیت است یا فقط تکه ای از آن؟ بقیه ماجرا چیست؟ مثل آن سخنرانی هایی که تقطیع میکنند و فقط یک قسمت را پخش می کنند.

شخصی که دارای تفکر انتقادی است دنبال این می رود که بداند اخبار یا گزاره هایی که به او رسیده منبعش کجاست، چه شواهد و مدارکی دارد، و چه استدلالی پشت آن است. هر شایعه و هر ادعایی را نمی پذیرد؛ در زمینه های مختلف مثل سلامت، دین، سیاست، سبک زندگی و ... و به ویژه در مسائل حیاتی زندگی خود که می داند خیلی مهم اند. چنین فردی ابتدا مطلبی که به او رسیده را بررسی می کند و وقتی تأیید شد در زندگی از آن استفاده می کند یا به دیگران منتقل می کند.

البته تفکر انتقادی به مزاق همه خوش نمی آید؛ به خصوص افراد متعصب و سودجو یا جاهل که عقاید و سخنان بی پایه دارند و نمی توانند به صورت منطقی از آن دفاع کنند یا دلیل خوبی برایش ارائه دهند. مثلا اگر آداب و عادات و مذاهبی باشند که منطق کافی پشت آنها نباشد و پشتوانه عقلی نداشته باشند، فرد دارای تفکر انتقادی از آنها پیروی نمی کند و این به ضرر بعضی ها می شود.