روشنا گاه

چند روز گذشته خبر و تصاویر پیشروی های سریع طالبان تو افغانستان منتشر شد و اظهار نظرهای مختلفی صورت گرفت که طالبان خوبه یا بده، دولت افغانستان چه کاره است، ایران چه نسبتی با اونها داره، آمریکا چه کرده و ...

برای آگاهی بیشتر از وضع افغانستان کمی مطالعه کردم و گفت و گوهایی رو دیدم، چند نکته ای که متوجه شدم رو به اشتراک میذارم:

اونچه افغانستان رو مهم کرده بود برای قدرت ها، قبلا بیشتر به عنوان مسیری برای رسیدن به هند و آب های اقیانوس هند بود و بعدتر به عنوان مسیر عبور نفت و گاز و جدیدا هم به خاطر وجود خود نفت و معادن فلزات و کانی های گرانبهای مختلف. مسئله تروریسم و مواد مخدر و سرایت این ها به کشورهای دیگه از افغانستان هم جدی هست. بالای ۸۰ ٪ تریاک و هرویین جهان در افغانستان تولید میشه. تجارت بسیار پرسودی داره.

علاوه بر این ها، برای ایران، به خاطر همسایگی و مرز مشترک طولانی، نزدیکی فرهنگی و تاریخی، مبادلات تجاری، مبارزه با تجارت مواد مخدر، مهاجرت افغانستانی ها و حضورشون تو کشور، امنیت منطقه، مسائل مذهبی (اسلام، شیعه-سنی) و مسئله آب اهمیت داره.

قوم پشتون پایگاه مهم طالبان هست، این قوم هم در پاکستان هم در افغانستان سکونت داره و خیلی از طالب هایی که از پاکستان به افغانستان میرن از همین پشتون ها هستند. این ها اعتقادات و سبک زندگی خاصی دارند که شبه قبیله ای هست. غالب قوم پشتون از زبان و فرهنگ فارسی خوش شان نمی آید.

پاکستان و عربستان در گذشته از مهم ترین حامیان طالبان بودند. حداقل این اتهام به اونها وارد بوده که طالبان به عنوان گروه های بنیادگرای سنی، از طرف آن دو کشور حمایت مالی، اطلاعاتی و نظامی می شده اند.

طالبان بیست و چند سال پیش، برای چند سال بر افغانستان حاکم بوده و بعد با ورود آمریکا و ... سقوط کرده. در مدت حکومت جنایات زیادی هم مرتکب شده که یکی از اونها قتل عام مردم هزاره (شیعه) هست. همین طور تخریب خانه ها، ممانعت از کمک رسانی سازمان ها، مخالفت با رادیو و تلویزیون و مظاهر تمدن نو و آثار تاریخی و فرهنگی، سخت گیری های زیاد به مردم و ... . بعضی نگران تکرار اون رویکرد هستند.

امروزه، طالبان چند دسته داره. برخی افراطی و خشن، برخی میانه رو و ملایم. بنابراین نمیشه همه شون رو از لحاط اعتقادی و رفتاری یکدست دید. اعتقادات سخت گیرانه مثل ریش داشتن مردان و با چادر بیرون آمدن زنان بین آنها زیاد است.

طالبان نسبت به گذشته بیشتر به مذاکره و دیپلماسی میپردازه و با کشورهای مختلف در حال صحبت هست. زبان گفت و گو با جهان ومردم خود افغانستان رو بیشتر یاد گرفته. چه در باطن موافق گفت و گو باشه، چه نه، در ظاهر این طور شده.

احتمالا داعشی ها زیر پرچم طالبان در بعضی مناطق، به خصوص شمال افغانستان هستند و بیشتر از مبارزان خارجی اند (از جنوب روسیه و آسیای مرکزی و ...) و این ها ممکنه کارهای خشونت آمیز و بردگی جنسی و امثال این کارها رو انجام بدند. به جز داعشی ها، دسته های دیگری از طالبان هم خشن یا متعصب افراطی و خونریز هستند.

طالبان سیستم قوی و هماهنگی دارد. شورای رهبری و کمیسیون های مختلف دارد. استاندار و فرماندار دارد. قادر است در چند جبهه همزمان بجنگد. از مردم محلی نیرو جذب می کند. استراتژی خوب جنگی، تلاش های دیپلماتیک و استفاده از افراد محلی و بومی رو میشه از دلایل موفقیت این روزهای طالبان دونست.

پیشروی طالبان از 5 مه تا 14 اوت. رنگ نارنجی مناطق تحت سلطه طالبان است.

دولت افغانستان دچار فساد شدید و گسترده بود، از درون گسستگی و اختلاف داشت، توان تامین امنیت کافی رو نداشت و راحت هم سقوط کرد. دو مراسم تحلیف رئیس جمهور همزمان یک نمودی از این اختلاف درونی بود.

دولت افغانستان از جمله اشرف غنی (رئیس جمهور) پایگاه قوی مردمی نداشت و با مشارکت و رای انتخاباتی خیلی پایین ایشون به ریاست رسید. احتمال تقلب بزرگ در انتخابات شون هم مطرحه. الان هم، در زمان بحرانی، به خارج کشور رفته.

طیفی از مردم افغانستان به ویژه مناطق دور از شهرها، تفکر سنتی اسلامی دارند و از رویکرد های مدرن خیلی خوش شون نمیاد. یعنی تفکر و ظاهر شبیه به طالبان دارند. گرچه افغانستان مثل هر کشور دیگه ای داره به سمت مدرن شدن پیش میره، ولی سرعتش بسیار پایینه و زمینه اجتماعی همچنان برای حاکمیت طالبان وجود داره.

خیلی از شهرها و مناطق مقاومت خاصی در برابر طالبان نشون ندادند، یا مردم خود راضی بودند که طالبان وارد بشن و انگیزه دفاع نداشتند یا مسئولان دفاع امکانات لازم رو نداشتند و دستور مشخصی برای دفاع نمی گرفتند و احتمال معامله و هماهنگی قبلی هم وجود داره.

در این مدت در بسیاری مناطق، طالبان وقتی شهرها رو تصرف می کرد، خبری از به بردگی گرفتن و آزار دختران یا خشونت با مردم نبود؛ طوری که ظاهرا خیلی از مردم با حضور آنها مسئله ای نداشتند و بعضی با آنها خوش و بش میکردند و عکس می گرفتند و راضی بودند. البته بعضی هم با ورود طالبان مخالف بوده و هستند.

رهبران قومی و فرماندهان محلی که به عنوان مدافع در مقابل طالبان حساب میشدند، خیلی از مردم خود دور شده اند، زندگی اشرافی در کاخ های آنچنانی پیش گرفته اند، و فرار را بر مقاومت ترجیح می دهند. مردم هم کمتر به آنان اعتماد دارند.

آمریکا طی بیست سال حضور نظامی و سیاسی در افغانستان، و هزینه بسیار بالا، نتونست امنیت و رفاه نسبی رو برای مردم افغانستان به وجود بیاره یا منافع خودش رو خوب تامین کنه. الان، آمریکا از افغانستان خارج شده ولی با طالبان هم مذاکره داره. کارشناسان آمریکایی از چندین سال پیش می گفتند که ما در جنگی اشتباه و در کشوری اشتباه داریم هزینه می کنیم.

این سال ها، درگیری، بمب افکنی و انفجارهای متعددی تو افغانستان رخ داده و مردم همچنان در حالت نا امنی زندگی میکنند. مردم افغانستان امنیت سراسری و زندگی راحت و امکان اشتغال میخوان، هر حکومتی بتونه این رو براشون تامین کنه باهاش کنار میان، یا طرفدارش میشن. طالبان یا جمهوری ...

در بعضی شهرها خبر از تیراندازی طالبان به مردم معترض منتشر شده. البته این در مقایسه با خونریزی ها در دفعه قبلی که طالبان مناطق را تسخیر کرده بودند، ناچیز است. مدارای طالبان ظاهرا خیلی بیشتر از سابق شده است.

ویدیوی آویزان و پرتاب شدن چند تن از هواپیما برای فرار از طالبان بسیار متاثر کننده بود اما شاید این هواپیمای آمریکایی، خدمه اون و افراد حاضر در فرودگاه میتونستند تلاش بیشتری برای متفرق کردن جمع و جلوگیری از سوار شدن آنها بر بدنه هواپیما بکنند. ترجیح میدم درباره خود اون افراد نظری ندم، چون نمیدونم چه فکری با خودشون کردند و تو چه وضعی این اقدام رو انجام دادند.

امروز هنوز معلوم نیست که طالبان به چه مسیری بره: تندرو و جانی بشه، ملایم و میانه رو بشه، چه کشورهایی اون رو به رسمیت بشناسند، چه رفتاری با مردم و زندگی روزمره افغانستان داشته باشن و ... . چین و روسیه و آمریکا و ... و البته ایران هر کدوم مایل اند که اگه طالبان میخواد حکومت رو در دست بگیره، به گونه ای باهاش بسازند ومنافع خود را داشته باشند. باید دید دیپلماسی کدام موفق تر عمل میکنه.

در نهایت میشه گفت که طالبان رو نباید سیاه یا سفید دید. نه هر چی صفت زشت هست به اونها چسبوند، نه تطهیرشون کرد. خوب و بد دارند. شرایط و واقعیتها، عوامل و زمینه ها رو باید دید. دسته بندی هاشون و اثرگذاری رفتار دیگران (کشورها و خود مردم) بر اون ها رو باید دید. هر کشوری هم دنبال منافع خود است. ما به عنوان همسایه باید دنبال منافع به حق خود باشیم تا به امنیت و تجارت و محیط زیست ما ضرر نرسد.