روشنا گاه

انیس کنج تنهایی کتاب است     فروغ صبح دانایی کتاب است

این بیت ما را متوجه انس و فروغی می کند که در میان مردم مان کمتر سراغ داریم! معمولاً کتاب یار تنهایی ما نیست، دستگاه های هوشمند جای آن را گرفته اند. این گوشی ها و تبلت ها کاربردهای بسیاری دارند و امور روزمره را راحت تر کرده اند اما از آن سو مضراتی داشته اند. با این که وجود این دستگاه ها می تواند تهیه و مطالعه کتاب ها و مطالب مفید را آسان تر کند، اما به نظر نمی رسد ما از این کارکرد شان خوب استفاده کنیم. اغلب مطالبی که ما در فضای مجازی می خوانیم کیفیت محتوای «کتاب» را ندارند.

سال های سال است مطالعه در کشور ما در رکود مانده است. طبق آمار رسمی نیمی از ایرانیان کتاب غیردرسی نمی‌خوانند. سرانه مطالعه در ایران 13 تا 15 دقیقه در شبانه‌روز است. از این میزان حدود شش دقیقه نیز به مطالعه قرآن کریم و کتاب های ادعیه اختصاص دارد. این میزان در چند سال اخیر در همین حد مانده است و در سرانه مطالعه پیشرفتی نداشته ایم.

استان قم، خراسان رضوی و یزد، بیشترین میزان مطالعه را در میان استان‌های کشور به خود اختصاص داده‌اند. خواندن کتب مذهبی در این رتبه ها مؤثر بوده اند. استان های ایلام و سیستان و بلوچستان کمترین میزان مطالعه را به خود اختصاص داده‌اند. این مطلب تاثیر محرومیت را بر مطالعه نشان می دهد. متاسفانه محرومیت و کمبود مطالعه رابطه متقابل دارند و هر یک می تواند دیگری را تشدید کند. در بیانی جامع تر، محرومیت اقتصادی و محرومیت فرهنگی-اطلاعاتی با هم در ارتباط هستند. عزیزانی که در مضیقه مالی به سر می برند، بعید است کتاب در سبد خریدشان جایی پیدا کند؛ و افرادی که مطالعه کمتری دارند، احتمال موفقیت تحصیلی و شغلی شان کمتر است.

کتاب های رمان و داستان همان طور که انتظار می رود، رتبه اول را بین انواع کتب دارند. داستان ها غالباً جنبه سرگرمی دارند و به دلیل نیاز کمتری که به دقت و تفکر و تحلیل دارند و حس خوبی که به خواننده می دهند، تمایل به سوی آنان بیشتر است. کیست که وقت داشته باشد ولی دوست نداشته باشد تجربه های واقعی یا فضاسازی های خیالی دیگران را که به نحوی جذاب نگارش شده و منتقل می شود، مطالعه کند؟! علاوه بر این بخش بزرگی از قشر نویسنده و صنعت کتاب روی داستان ها کار می کنند. و نیز گروه های سنی و سطوح تحصیلی مختلف می توانند از آنها استفاده کنند. داستان هایی که پیام خوبی برای مخاطب دارند و از لحاظ فکری، اعتقادی یا اخلاقی او را ارتقا می دهند بسیار مفید اند.

از مردم جهان هم خبر آمده که بیشترین میزان مطالعه کتاب را اهالی فنلاند با ۴۴ دقیقه در روز دارند. در رتبه های بعد، کشورهای استونی، آلمان، هلند و نروژ با سرانه مطالعه بیش از نیم ساعت در روز قرار دارند. این سرزمین های شمال اروپا نه تنها در مطالعه، بلکه در رفاه، شادمانی، قانونمداری، عدالت اقتصادی و ... هم حائز مقام های عالی هستند. واقعاً این قضیه توجه بیشتر می طلبد!

آمریکا (طبق آمار قبل از بحران کرونا) روند کاهشی در سرانه مطالعه داشته است. آمریکایی ها در آمار سال 2017 به طور میانگین 16.8 دقیقه مطالعه روزانه داشته اند که دوازده سال قبل آن، 22.8 بوده است. از دوازده سال گفتیم، این را اضافه کنیم که نتیجه یک تحقیق که دوازده سال طول کشیده، نشان میدهد کتابخوان ها 20% خطر مرگ و میر کمتری نسبت به بقیه داشته اند! و آنهایی که «کتاب» می خوانده اند بیشتر از آنهایی که تنها روزنامه و مجله مطالعه می کرده اند سالم مانده اند. و خوب است بدانیم، مطالعه کتاب در کاهش استرس نقشی موثرتر از گوش گرفتن موسیقی آرامبخش، قدم زدن، یا نوشیدن یک لیوان چای دارد.

در کشورهای غربی خانم بودن، سالمندی و ثروتمندی سه خصوصیت اند که احتمال کتابخوان بودن را بیشتر می کنند؛ احتمالا چون این گونه افراد وقت بیشتری برای مطالعه دارند. البته آمار در آمریکا نشان می دهد که کمبود وقت چندان بهانه مناسبی برای کنار گذاشتن کتاب نیست، چون افراد این کشور 8 برابر مدت مطالعه شان تلویزیون تماشا می کنند. اگر کمی از آن را به مطالعه اختصاص دهند، قاعدتاً نباید خیلی دشوار باشد. همین طور برای ما!

به هر صورت، شایسته است با انگیزه و تلاش بیشتری دوباره کتاب ها را دست بگیریم. کمی با دوستان و خویشان خود از کتابخوانی سخن بگوییم. بپرسیم چه کتاب ها یا مطالبی، مثلاً در گوشی های هوشمند، می خوانند و چه احساسی از مطالعه دارند. همدیگر را به خواندن کتاب های خوب سفارش کنیم. به ویژه خوب است والدین و معلم ها مشوق کودکان باشند. بهترین تشویق برای کودک این است که ببیند پدر یا مادرش خود مطالعه دارد یا برای فرزند خود کتاب می خواند. امیدواریم مسئولان فرهنگی به کوشش خود برای ترویج کتابخوانی ادامه دهند و برای بهتر نمودن روش ترویج، از صاحب نظران نویسنده، روانشناس، دبیر و کارشناسان رسانه کمک گیرند.